Op 6 oktober 2010 is dit artikel gepubliceerd op DigitaleFotografieTips.nl, waarvoor mijn dank!

Een lekkere wandeling op een mooie zondagmiddag door het bos. Of het nu winter, herfst, voorjaar of zomer is, in het bos is er altijd iets moois te vinden. Van brede paden, lekker dwalen door de smalle paadjes kom je soms op een mooie open veldje waar de rust nog voelbaar is. Een lekkere picknick, een gezellie middag en opeens bedenk je dat je de schoonheid van dat stukje natuur wilt vastleggen. Maar waar begin je dan? Zoveel te zien, zoveel te fotograferen. Hoe breng je de sfeer die er hangt over op de foto zodat als je thuis bent je, aan de hand van de foto, de sfeer weer proeft.

 

Wat maakt een boslandschap moeilijk?

Landschapsfotografie is een lastige tak van de fotografie. Een vaak gehoorde klacht is dat na een vakantie de foto’s lang niet zo mooi waren als dat het landschap echt was. Het fotograferen van een landschap, op zo’n manier dat het goed op de foto komt, blijkt erg moeilijk te zijn! Bergen van 3000 meter lijken op de foto niet hoger dan de molshoop in de achtertuin. Een rivier kronkelend door het landschap is niet meer dan een streep op de foto.

De kunst bij landschapsfotografie is het vinden van lijnen, het creëren van diepte en daarmee het overbrengen van de weidsheid, de grootte en het indrukwekkende van het landschap. In het ene landschap is makkelijker diepte te vinden dan in het andere. Een rivier zorgt bijvoorbeeld makkelijker voor diepte, dan een zandvlakte. Een tekort aan lijnen kan een groot probleem zijn. Een teveel echter ook!

Zo komen we op de moeilijkheid die bossen met zich meebrengen. Er is in een bos erg viel te zien. Vaak is er niet een duidelijk lijn te vinden, nog minder vaak is er geen lijn te vinden. Sterker nog, een bos stikt van de lijnen. Maar welke dieptelijn moet je dan kiezen? Hoe vind je überhaupt dieptelijnen in het bos? Het spreekwoord ‘door de bomen het bos niet meer zien’ is hier dan ook erg toepasselijk. Er is zoveel te zien dat je op den duur niet meer weet waar je op moet letten.

Naast dat er veel bomen staan in het bos, waardoor je het overzicht kwijt raakt, ligt er ook nog erg veel rotzooi op de bodem. Je vindt zelden een bos waar geen takken liggen, waar niet al een keer een tractor zijn sporen heeft achtergelaten of waar nog niet iemand gelopen heeft. Afgebroken takken, omgevallen bomen, bandensporen van tractoren en fietsers, noem het maar op. Een bos is vaak chaotisch en rommelig. Orde scheppen in deze chaos lijkt een moeilijk en onbegonnen werk. En dat is precies wat het fotograferen van bossen zo moeilijk maakt, waar moet je beginnen…?

Zonlicht breekt door de bomen, genomen uit de hand op 36mm met 1/25 – f/11 – ISO200

 

Zoeken van een stuk bos

Het maken van een goede landschapsfoto zit hem bijna altijd in de voorbereiding. Ook hier geldt: een goede voorbereiding is het halve werk. Dat houdt in dat je dus moet gaan zoeken naar een mooi stuk bos. Niet elk stuk bos is even geschikt voor een goede foto.

Maar waar zoek je naar? Dat is afhankelijk van wat je resultaat moet zijn. In het meest ideale geval heb je, voordat je de foto maakt, al voor ogen hoe het resultaat moet gaan worden. Dat betekent dus dat je jezelf de vraag moet gaan stellen wat voor jou belangrijk is in het fotograferen van juist dat ene stukje bos. Wat voor stuk bos dat zal zijn is afhankelijk van je eigen smaak. Toch zijn er wel een aantal ‘ingrediënten ’ die je kan gebruiken om tot een geslaagd resultaat te komen.

 

Ondergroei

Belangrijk in het fotograferen van bossen is dat je op zoek gaat naar een rustig stukje. Niet zozeer dat er weinig mensen komen, ik bedoel dat je zoekt naar een stukje bos waar niet teveel afleidende elementen zijn. Op zoek gaan naar een bos waar de chaos niet al te groot is, is belangrijk. Als je het jezelf niet te moeilijk wilt maken, betekent dit dat je op zoek gaat naar een bos met een duidelijke bodembedekker.

Er zijn verschillende bodembedekkers te vinden in bossen. In principe heeft elk bos een bepaalde bodembedekking, dit kan echter ook bestaan uit een mengels van allerlei verschillende soorten. Als je echter op zoek gaat naar een stuk bos waar één soort overheerst, kan je de chaos op de grond vermijden en daarmee rust creëren in de foto. Doordat je een bos zoekt met overwegend één soort, krijg je op de grond ook overwegend één kleur. Oftewel, een rustige bodem.

Rust in de foto is belangrijk zodat iemand niet afgeleid wordt en je foto een zoekplaatje wordt. Een landschapsfoto moet een duidelijk onderwerp hebben en duidelijke diepte, meer daarover volgt.

Handige bodembedekkers zijn bosbessenstruiken, varens, mossen en grassen. Maar je kan, zeker in de herfst, ook zoeken naar een mooi bladerdek met fraaie herfstkleuren.

Open plekken

Vrijwel geen enkel bos staat alleen maar vol met bomen. Er zijn altijd wel open plekjes te vinden in bossen, kleine heideveldjes, een stukje gras, misschien zelfs een klein weiland. Allemaal is dit onderdeel van het bos wat je kan gaan fotograferen. Een mooi open plekje kan net dat beetje sfeer in een bos brengen, het kan de prettige verrassing zijn tijdens een wandeling. Des te meer reden om het vast te leggen.

Aan de rand van een bos heb je ook even de ruimte. Je kan van een afstandje kijken en het bos misschien overzien. Het is van een afstandje vaak makkelijker om orde in de chaos te scheppen. Je hoeft dus niet perse het bos in te gaan om het te kunnen fotograferen, afstand houden kan ook prima. Neem de ruimte om vanaf een open plekje het bos te overzien.

Als je goed zoekt, zal je een open plekje kunnen vinden waar hier en daar wat bomen staan. Deze bomen staan dan al snel tussen de heide of het gras. Een veldje met een paar bomen kan net dat beetje ruimte scheppen om de rust in de foto te behouden.

Ruimte

En zo zijn we weer bij een volgend puntje gekomen. Ruimte in bossen. Nederland kent een rijke geschiedenis van bosbouw. De bosproductie heeft ervoor gezorgd dat Nederland veel bossen kent. Vrijwel elk bos in Nederland is aangelegd en veel daarvan voor de houtproductie. In de praktijk betekent dit dat de bomen in sommige bossen erg dicht op elkaar staan. Het bos wordt daardoor nog drukker en voller wat het maken van een goede foto ook weer moeilijker maakt.

Het is dus zaak om te zoeken naar bossen die wat ruimer opgezet zijn. Vaak zijn die te vinden in de oude landgoederen die ontstaan zijn vanuit de behoefte aan recreatie voor de eigenaren. Een bos moest daarom niet alleen geld opleveren, het moest ook mooi zijn.

Ruimte in bossen is te vinden, je moet er alleen wel voor het bos in gaan. Een ruim bos is niet goed van afstand te herkennen, je vind ze door te wandelen door de bossen, door fietstochten te maken en goed te zoeken naar de opzet van bossen.

De ruimte in sommige bossen brengt ook weer rust in de foto en maakt de keuze beperkter. Je hebt tenslotte minder bomen die je in je compositie kan betrekken.

 

Maken van je compositie

Hopelijk is het vinden van een stuk bos gelukt. Of je hebt na het lezen van dit stukje al wat ideeën van bossen die goed geschikt kunnen zijn. Afhankelijk van je kennis van de bossen die je bezoekt zal dit meer of minder tijd in beslag kunnen nemen. Er zit mogelijk al veel tijd in het vinden van de plek, helaas betekent dit niet dat het dan ook meteen klaar is. Afhankelijk van de omstandigheden ben je op of net over de helft van de tijd die je nodig hebt voor het maken van de foto. Meer over omstandigheden volgt later in dit artikel.

Voordat je de juiste omstandigheden voor je foto kan gaan afwachten, zal je de juiste compositie moeten zoeken. Omdat het kan dat je tijdens het maken van de compositie merkt dat je nog niet de juiste omstandigheden hebt, is het belangrijk dat je de exacte locatie onthoud. Dit is zo belangrijk omdat je dan later dezelfde compositie nog eens kan maken als de juiste omstandigheden zich voordoen.

We gaan er even van uit dat het zoeken van een locatie gelukt is. Het bos om te fotograferen is gevonden en de compositie kan vervolgens worden gemaakt. Let wel, ik behandel dit nu als aparte stap. Dit doe ik omdat dit het maken van de foto makkelijker maakt. Als je wat meer ervaring hebt in het fotograferen van landschappen kan je tijdens het zoeken van een locatie ook al kijken naar de compositie. Natuurlijk is dat nog makkelijker als je ook al ervaring hebt met het zoeken van bossen. Mis je die ervaring? Werk dan stapsgewijs. Het volgen van een structuur voorkomt dat je verdwaalt in de vele mogelijkheden die een bos biedt en dat je weer door de bomen het bos niet ziet. Houd het in dat geval overzichtelijk, dat maakt het ook makkelijker.

 

Lijnen

Een compositie maken is het belangrijkste van je foto. Zonder sterke compositie verlies je de aandacht van de kijker, en dat is niet wat je wil. Een compositie draait om het vinden van diepte waardoor de kijker het gevoel heeft ook echt in het landschap te kunnen stappen en er doorheen te lopen.

Een van de manieren om diepte te creëren is door het zoeken van lijnen. In een bos zijn doorgaans de lijnen het duidelijkste te vinden in paden. Een pad is vaak duidelijk zichtbaar en is ook op de foto niet te missen.

Regel van derden toegepast op een pad, gebruikt als dieptelijn. Foto gemaakt uit de hand op 55mm 1/500 – f/5.6 – ISO200

Zo fietste ik naar huis na een ochtendje fotograferen. Al rijdend over dit pad viel mijn oog op de frisse kleuren en de diepte. Snel een foto gemaakt waarbij ik bewust voor een snelle sluitertijd en iets minder scherptediepte koos zodat ik weinig zou bewegen. Doordat ik op redelijk tempo gefietst had was mijn hand niet meer de meest stabiele die je kon wensen. Een statief vond ik niet de moeite, maar achteraf gaf deze foto wel een goede indicatie van de mogelijkheden van paden in bossen.

Later wilde ik dit nogmaals toepassen om dit nog weer wat duidelijk te kunnen laten zien. In dit eerste voorbeeld is er sprake van een breed pad, je komt deze paden vrij snel tegen en het ligt dus voor de hand om deze te fotograferen. Toch zijn er nog vele andere paden die gefotografeerd kunnen worden. Het nut van paden als dieptelijn wil ik nog eens laten zien met de volgende foto van een smaller pad in een stuk bos waar erg weinig wandelaars komen, goed zoeken dus!

Gefotografeerd vanaf statief op 24mm, 1/80 – f/8 – ISO200

Dit plekje koos ik vanwege de punten die ik al eerder noemde in het kader van het zoeken van een locatie. Er was op deze plek ruimte en de bomen stonden niet al te dicht bij elkaar, uitgezonderd het rijtje langs het pad. Er was een goede ondergroei aanwezig die onderbroken werd door het pad.
Vervolgens heb ik het pad als dieptelijn gebruikt om het oog de foto door te leiden, recht het bos in.

Bij beide foto’s zie je dat de lijn de diepte geeft in de foto. Deze lijn wordt gevolgd door de kijker. Het pad is dus een zeer belangrijk element in deze foto’s! Het houd de kijker vast en geeft diepte aan de foto. Als je niet beter wist, zou je zo de foto in kunnen stappen en over het pad lopen.

Naast lijnen in paden kan je lijnen ook vinden in de bossen zelf. Een productiebos bijvoorbeeld heeft veel rechte lijnen vanwege het gemak dat dit met zich mee brengt tijdens de aanleg van het bos.

Herhaling

Een andere krachtige manier om diepte te krijgen in een foto is de herhaling. Door het ene onderwerp precies schuin achter het andere te zetten, krijg je diepte. Vergelijk dit met de kijkdozen die je in elkaar kan knutselen. De verschillende elementen staan voor en achter elkaar. Door je compositie zo te kiezen dat dit in de foto ook gebeurt, zorg je ervoor dat je diepte ervaart als je de foto bekijkt.

Ook dit wil ik weer duidelijk maken aan de hand van een foto. Eén foto kan namelijk veel meer zeggen dan duizend woorden.

Gefotografeerd vanaf statief op 42mm, 1/60 – f/8 – ISO200

Deze standaardregel van de herhaling blijkt ook in bossen goed toe te passen. Bij de bovenstaande foto ben ik naar een locatie gegaan die ik al eerder opgezocht had. De omstandigheden waren goed en dus besloot ik er nu de foto te maken. Ook de compositie had ik er al eerder gemaakt wat ervoor zorgde dat ik ter plekke de foto snel kon maken.
De keuze voor deze compositie heb ik gemaakt vanwege de herhaling van de bomen. De drie bomen op een rij zorgen voor herhaling én ze vormen samen een rij. Doordat de vierde boom niet in dat rijtje staat onderbreek ik de herhaling. Dit zorgt ervoor dat er voor het gevoel van de kijker iets niet klopt, er komt spanning in de foto en de kijker wordt geboeid. Men verwacht de vierde boom ook in dezelfde lijn te vinden, maar doordat dit niet het geval is blijft de blik van de kijker hangen in de foto, de aandacht blijft!

Minder is meer

Zoals vaak geldig, de kracht ligt in de beperking. Doordat een bos veel elementen bevat kan het erg goed werken om een aantal elementen te isoleren. Het isoleren is het beste te doen met een wat langer brandpunt.

Het gebruik van een telelens in bossen heeft groter voordelen. Behalve minder in beeld, verandert ook je perspectief. Je krijgt in het geheel minder voorgrond, maar ook minder achtergrond in beeld. En dat zorgt weer voor een rustige foto. Het gebruik van een telelens vraagt wel om een andere manier van kijken. Je zal letterlijk verder moeten kijken dan je neus lang is. Je moet kijken naar patronen en composities die verder van je af liggen en die je met een telelens kan gaan isoleren.

Is dan alleen ene telelens goed bruikbaar bij het fotograferen van boslandschappen? Absoluut niet! Ondanks dat het makkelijker is om een telelens te gebruiken is het niet zo dat een groothoekobjectief niet bruikbaar is. Elk brandpunt heeft zijn eigen karakter en is bruikbaar.  Om dit duidelijker te maken heb ik twee foto’s gekozen. De ene met een erg breed beeld, de ander met juist een beperkte beeldhoek.

 
Gebruik van een groothoek in het bos, 1/2 – f8 – ISO200

Als eerste voorbeeld de bovenstaande foto. Ik heb hier gebruik gemaakt van een extreem grote hoek. Ik heb 20 opnames gemaakt op 18mm. De grote hoeveelheid foto’s heb ik gebruikt voor een grotere hoek en meer detail (de foto werd 88 megapixel groot). Aan de rechterkant een foto die je met 18mm zou krijgen. Een groot verschil met het uiteindelijk resultaat. Deze foto’s samengevoegd zorgden voor een enorm grote hoek en illustreren de mogelijkheden van een groothoeklens in bossen.

Als volgende voorbeeld nog even het gebruik van een telelens in een bos. Een telelens isoleert en geeft maar een detail van het bos weer.

Foto uit de hand genomen wat het diafragma van f/5.6 verklaart. 1/125 – f/5.6 – ISO200 – 300mm

 

Zoek de omstandigheden

Nadat een compositie gevonden is, is het wachten op de juiste omstandigheden. Zoals bij veel landschapsfoto’s zijn de omstandigheden van doorslaggevend belang voor het slagen van de foto. De juiste omstandigheden kunnen net dat beetje sfeer aan een foto toevoegen. Voor bosfotografie zijn eigenlijk twee zaken heel erg belangrijk, mist en een goede lichtval. Natuurlijk heb je niet perse die omstandigheden nodig, maar ze helpen wel voor een mooie foto.

 

Mist

Zoals al vaak gezegd, een bos is druk. Nu is er een iets dat een bos op een schitterende manier rustig maakt. Behalve rust, zorgt het ook voor diepte. Ik heb het natuurlijk over mist, dat heb ik niet voor niets boven dit stukje gezet.

Mist geeft een beperkt zicht. Iedereen kent de waarschuwingen van het KNMI voor slecht zicht. Nu zijn die voorspellingen voor bosfotografie van grote waarde. Dankzij een weervoorspelling weet je of de kans op mist groot, of juist heel klein is.
Door het slechte zicht zal je ook minder bomen kunnen zien, veel bomen vallen weg in de mist, en dat is ideaal.

Langzaam vervagen de bomen naarmate ze verder weg staan. En dat zorgt weer voor een enorm gevoel voor diepte. Een goede compositie is dan van wat minder belang. Een goede compositie in mist, is een gouden combinatie!

Behalve dat zorgt mist voor een prettig mysterieuze sfeer. Op de ochtend dat ik onderstaande foto maakte, was het zicht niet meer dan 200 meter. Ideaal voor wat bosfoto’s. Zulke ochtenden zijn perfect voor deze soort fotografie en maakt het fotograferen een stuk makkelijker.

Een fijn mistige ochtendsfeer, genomen op 70mm met 1/20 – f/8 – ISO200

Lichtval

Ook de lichtval kan voor bijzondere omstandigheden zorgen in het bos. Vooral bij wat mist is dit het geval. Ja, alweer de mist. Mist in het bos, samen met de zon, is een mooie combinatie in het bos. Het zorgt er namelijk voor dat de zonnestralen die door de bomen vallen zichtbaar worden. Het zonlichten weerkaatst in de kleine waterdruppels waaruit mist bestaat, deze weerkaatsen het licht waardoor de zonnestralen zichtbaar worden. Hetzelfde geldt voor dampend water na een regenbui die gevolgd wordt door de zon. Ik kan er weinig woorden aan vuil maken, mooi licht zorgt voor mooie plaatjes.

Een dampend bos in een mooi avondzonnetje. Genomen op 220mm met 1/40 – f/8 – ISO200

Een bos fotograferen is een uitdaging. Zie je door de bomen het bos niet meer, of schep je juist orde in de chaos? De keuze is aan jou, maak je de foto en geniet je thuis nog eens van dat mooie bos?